- Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej wydał opinię do senackiego projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.
- Opiniowany projekt przewiduje zmianę ustawy zasadniczej w zakresie ukształtowania na nowo składu Trybunału Konstytucyjnego
- Projekt został wniesiony pod obrady Senatu w dniu 6 marca 2024 r. jako druk senacki nr 55
- Celem projektu jest zmiana przepisów Konstytucji RP w zakresie art. 193 i 194 odnoszących się wszczynania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym zainicjowanego pytaniem prawnym, a także sposobu ukształtowania składu Trybunału Konstytucyjnego oraz długości kadencji Prezesa i Wiceprezes TK.
Projekt przewiduje:
- wygaszenie kadencji dotychczasowych sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz możliwość ich przejścia w stan spoczynku,
- regulację sposobu wyboru sędziów przez Sejm większością kwalifikowaną 3/5 głosów,
- wprowadzenie trzech długości kadencji sędziów Trybunału Konstytucyjnego nowego składu.
Art. 193 Konstytucji RP (art. 1 pkt 1 Projektu)
Art. 193 Konstytucji RP dotyczy możliwości skierowania przez sąd pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. W Projekcie pojawiła się propozycja zmiany treści artykułu, polegająca na doprecyzowaniu przepisu, że z tego uprawnienia będzie mógł korzystać sąd, jeżeli bezpośrednie zastosowanie przepisów Konstytucji okaże się niewystarczające.
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej w pierwszej kolejności zwrócił uwagę na brak precyzji treści dodanej do art. 193 ze względu na niepojawienie się rozwinięcia pojęcia „niewystarczające” oraz budzące wątpliwość określenie „zastosowanie Konstytucji”.
Kolejną zauważalną kwestią jest zbędne dokonywanie zmian w ustawie zasadniczej w związku z tym, że Projektodawca odwołuje się już do istniejącej praktyki ustrojowej w tym zakresie.
Art. 194 Konstytucji RP (art. 1 pkt 2 Projektu)
Zmiana w treści art. 194 Konstytucji RP miałaby polegać na dodaniu dwóch ustępów:
- ust. 2: ograniczenie wyboru do składu Trybunału Konstytucyjnego osób, które w okresie 4-letnim, poprzedzającym ewentualny wybór, sprawowały mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodziła w skład Rady Ministrów,
- ust. 3: długość kadencji Prezesa i Wiceprezesa oraz możliwości jednokrotnej reelekcji na tę funkcję.
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej podaje, że zaproponowana zmiana nie znajduje uzasadnienia z punktu widzenia stabilności konstytucji.
W związku z tym, że analogiczne rozwiązanie do proponowanego ust. 2 znajduje się już w art. 17 ust. 2 projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, to unikając nadmierności językowej, za zbyteczne należałoby uznać powielanie tego przepisu również w kontekście Konstytucji.
Nowe brzemiennie ustępu 3 nie budzi jednak wątpliwości, gdyż nawiązuje do innych przepisów konstytucyjnych określających kadencję poszczególnych organów. Należy więc uznać, że zmiana treści art. 194 Konstytucji RP jest zasadna, ale tylko w zakresie określenia długości kadencji konstytucyjnych organów.
Art. 2 Projektu
Projekt art. 2 ust. 1 zakłada wygaśnięcie z dniem wejścia w życie kadencji dotychczasowych sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Proponowane rozwiązanie jest konsekwencją pakietu ustaw mających na celu przywrócenie Trybunału Konstytucyjnemu jego ustrojowej funkcji.
Konsekwencją zmiany zaproponowanej w art. 2 ust. 1 jest możliwość przejścia w stan spoczynku sędziów TK, których kadencja wygasła (ust. 2) oraz sędziów, którzy zostali wybrani przez Sejm 8 października 2015 roku i nie złożyli ślubowania wobec Prezydent RP (ust. 3).
Art. 3 Projektu
Projekt artykułu 3 reguluje zasady powoływania nowego składu Trybunału Konstytucyjnego, z uwagi na wygaśnięcie kadencji dotychczasowych sędziów. Wprowadza również trzy długości kadencji pierwszego – po wejściu w życie Projektu – składu Trybunału Konstytucyjnego na
- 3 lata,
- 6 lat,
- 9 lat.
Projektodawca podkreśla, że zastosowanie trzech długości kadencji dla sędziów pierwszego składu Trybunału Konstytucyjnego pozwoli na wymianę 1/3 składu w kolejnych kadencjach Sejmu RP.
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej informuje, że zaproponowane rozwiązanie jest spójne z pozostałymi przepisami Projektu.
Art. 4 Projektu
Proponowana treść art. 4 Projektu zakłada, że Zgromadzenie Ogólne Sędziów w TK w składzie nowo ukształtowanym przedstawia Prezydentowi niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia złożonego ślubowania, dwóch kandydatów na stanowisko Prezesa TK oraz dwóch kandydatów na stanowisko Wiceprezesa TK.
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej stwierdza, że zaproponowane rozwiązanie nie budzi zastrzeżeń, a konieczność zapewnienia sprawności i ciągłości działania konstytucyjnego organu jest zgodna z zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji oraz w Preambule.
Art. 5 Projektu
Projekt treści art. 5 zakłada scenariusz, w którym Ustawa będzie wchodziła w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia. W związku z tym Wnioskodawca przewiduje odpowiedni okres vacatio legis zgodny z art. 4 ust. 2 Ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych oraz z zasadami prawidłowej legislacji.
Wnioski
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej stwierdza, iż Projekt powinien być przedmiotem dalszych prac legislacyjnych.
Zmierza on do przywrócenia prawidłowego funkcjonowania systemu kontroli konstytucyjności prawa w Polsce oraz rozwiązania najważniejszego problemu, jakim jest usunięcie skutków kryzysu konstytucyjnego. Główna wątpliwość pojawia się jednak w odniesieniu do tego, czy można mówić o istnieniu dostatecznych warunków politycznych umożliwiających podjęcie procedury nowelizacji Konstytucji RP, czy zaistniał tzw. „moment konstytucyjny”.
Autorką opinii jest adw. dr Monika Haczkowska
