• Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło projekt ustawy z dnia 28 czerwca 2025 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. 
• Projekt ten jest reakcją na konieczność dostosowania krajowego prawa procesowego do standardów konstytucyjnych oraz prawa Unii Europejskiej. 
• Zaproponowany projekt należy uznać za pozytywny sygnał w kierunku kompleksowych zmian systemowych.
• Proponowane nowelizacje są w części zgodne z wieloletnimi postulatami Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych przy NRA.

Cele i zakres zmian
Nowelizacja ma przede wszystkim charakter dostosowawczy. Jej głównym celem jest:

• pełna implementacja unijnych dyrektyw procesowych,
• wzmocnienie praw oskarżonego i podejrzanego,
• poprawa przejrzystości i efektywności procedur karnych,
• doprecyzowanie definicji „podejrzanego”,
• zagwarantowanie prawa do tłumaczenia i obrony od najwcześniejszego etapu postępowania.

Kluczowe propozycje zmian w Kodeksie postępowania karnego
1. Nowa definicja podejrzanego
Zmieniana art. 71 § 1 k.p.k., polegająca na przesunięciu momentu uzyskania statusu podejrzanego na chwilę, gdy wobec osoby podjęto pierwszą czynność procesową zmierzającą do jej ścigania, np. zatrzymanie, przeszukanie czy pobranie materiału biologicznego. Celem jest pełna zgodność z dyrektywą 2013/48/UE oraz zapewnienie prawa do obrony już od faktycznego początku działań organów.

2. Prawo do pomocy tłumacza
Rozszerzenie zakresu prawa oskarżonego do korzystania z tłumacza (art. 72 k.p.k.). Obejmuje ono m.in. porozumiewanie się z obrońcą przy składaniu wniosków proceduralnych oraz sporządzanie tłumaczeń dokumentów istotnych dla prawa do obrony. Nowelizacja uwzględnia również potrzeby osób głuchych i niemych.

3. Dostęp do akt i dowodów 
Zgodnie z orzecznictwem ETPCz i Trybunału Konstytucyjnego wzmocnienie prawa podejrzanego i obrońcy do zapoznania się z materiałami uzasadniającymi wniosek o tymczasowe aresztowanie (art. 156 § 5a k.p.k.). Umożliwienie dostępu do dokumentów, sporządzanie ich kopii oraz wnoszenia zażaleń na odmowę udostępnienia akt.

4. Gwarancje dla zatrzymanych
Zmiana art. 246 § 1a k.p.k., która zapewnia zatrzymanym (również bez formalnego postawienia zarzutów) dostęp do akt uzasadniających zatrzymanie, co ma kluczowe znaczenie dla skutecznego wniesienia zażalenia na czynność zatrzymania.

5. Ograniczenie stosowania dowodów uzyskanych nielegalnie
Art. 168a k.p.k. w nowym brzmieniu wprost zakazywałby wykorzystywania dowodów uzyskanych za pomocą czynu zabronionego. Wprowadzono też regulację (art. 168b k.p.k.) dotyczącą wykorzystania dowodów uzyskanych w ramach kontroli operacyjnej w sprawach niezwiązanych bezpośrednio z pierwotnym celem tej kontroli.

6. Wzmocnienie prawa do obrony z urzędu
Zmiana zasad wyznaczania obrońcy z urzędu (m.in. art. 81, 81a, 84 i 301 k.p.k.). Sąd lub referendarz sądowy miałby obowiązek niezwłocznie wyznaczyć obrońcę, w tym także adwokata już zaangażowanego w postępowanie na wcześniejszym etapie.

(czytaj projekt ustawy)
(czytaj uzasadnienie)

Konsultacje środowiska adwokackiego
4 marca br. w Sejmie RP odbyło się posiedzenie Podkomisji ds. nowelizacji prawa karnego, w którym aktywny udział wzięli adw. Francesco Goldoni oraz adw. Michał Sykała – przedstawiciele środowiska adwokackiego. Przedmiotem dyskusji był projekt zmian w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania, przygotowany przez partię Polska 2050 Szymona Hołowni we współpracy z Naczelną Radą Adwokacką.

Prace nad projektem koordynował adw. Przemysław Rosati, Prezes NRA, we współpracy z dr Piotrem Kładocznym z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz dr hab. Mikołajem Małeckim z Krakowskiego Instytutu Prawa Karnego. Współdziałanie tych środowisk podkreśla wagę dialogu między praktykami a przedstawicielami nauki i polityki w kształtowaniu rozwiązań legislacyjnych.

(zobacz więcej) 

Członkowie Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych przy NRA regularnie uczestniczą w posiedzeniach Podkomisji stałej ds. Nowelizacji Prawa Karnego, gdzie konsekwentnie i w trosce o wymiar sprawiedliwości przedstawiają stanowisko adwokatury. Reprezentanci Adwokatury brali również udział w konsultacjach z udziałem przedstawicieli innych instytucji systemu wymiaru sprawiedliwości – jak np. seminarium organizowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości pt. „Formularze uzasadnień w praktyce – czy konieczne są zmiany?”.

Znaczenie projektu dla Adwokatury
Planowane zmiany w sposób istotny wpływają na zakres i sposób realizowania obrony w postępowaniu karnym. Projekt wzmacnia rolę adwokata zarówno na etapie przygotowawczym, jak i sądowym – poprzez:

• szersze gwarancje dostępu do akt,
• wcześniejsze nabycie statusu podejrzanego,
• obowiązek udziału obrońcy w przypadku osób młodych i osób pozbawionych wolności,
• uproszczenie mechanizmu wyznaczania obrońcy z urzędu.

Dla środowiska adwokackiego projekt oznacza nowe wyzwania, ale i szansę na skuteczniejsze egzekwowanie praw procesowych klientów. Adwokatura aktywnie uczestniczy w pracach nad ustawą i pozostaje zaangażowana w dalsze etapy procesu legislacyjnego, mając na celu ochronę konstytucyjnych gwarancji i rzetelność procedury karnej.