• Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych Naczelnej Rady Adwokackiej przedstawił opinię dotyczącą projektu ustawy mającej na celu uregulowanie skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) podjętych w latach 2018-2023. Autorami opinii są członkowie Instytutu Legislacji: dr hab. adw. Monika Haczkowska, adw. Francesco Goldoni i dr adw. Adam Rogala- Lewicki.
  
• Projekt ustawy stanowi ważny krok w kierunku przywrócenia praworządności w Polsce i odbudowy zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
• Dokument analizuje zgodność projektu z Konstytucją RP oraz standardami międzynarodowymi, a także przedstawia rekomendacje dotyczące proponowanych rozwiązań legislacyjnych.
• NRA w przedstawionej opinii rekomenduje, aby poddać wszystkich sędziów powołanych z udziałem KRS po 2017 r. indywidualnej weryfikacji, z możliwością odwołania się od decyzji, wprowadzić mechanizm przejściowy, który pozwoli na sprawne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w okresie oceny statusu sędziów, bez ryzyka destabilizacji sądownictwa, zagwarantować ochronę praw jednostek, poprzez umożliwienie wznowienia postępowań sądowych prowadzonych przez sędziów, których status został zakwestionowany, utrzymać gwarancje niezawisłości sędziowskiej i zróżnicować procedurę oceny w zależności od okoliczności powołania danego sędziego.

 
Cel projektu ustawy
Celem Projektu jest przywrócenie zgodności z Konstytucją RP funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa, naprawienie systemu prawnego, który powstał w związku z realizacją uchwał Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw  oraz usunięcie negatywnych konsekwencji wadliwego rozwiązania obowiązującego od 2018 roku, a dotyczących statusu sędziów powołanych po 2018 r., czyli przy udziale KRS ukształtowanej po noweli z grudnia 2017 r. Projektowana zmiana ma również na celu dostosowanie przepisów ustawowych do standardów określonych w orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) oraz w orzeczeniach Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, dotyczących gwarancji odrębności i niezależności władzy sądowniczej od innych władz państwowych, w tym gwarancji niezależności KRS od innych władz w procedurze powoływania sędziów. Stanowi tym samym wykonanie orzeczeń europejskich trybunałów oraz sądów polskich. Jednocześnie projektowana zmiana jest w znacznym stopniu zbieżna z zaleceniami i dyrektywami płynącymi z opinii Komisji Weneckiej, w świetle których konieczne jest przeprowadzenie reformy sądownictwa w celu wyeliminowania systemowych problemów sądownictwa w Polsce, wskazanych przez ETPCz, TSUE oraz organizacje międzynarodowe.
 
Stanowisko NRA
Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA wskazuje, że projekt ustawy stanowi istotny krok w kierunku naprawy wymiaru sprawiedliwości i odbudowy zaufania do sądownictwa. NRA podkreśla jednak, że konieczne jest zapewnienie rozwiązań zgodnych z zasadą praworządności oraz gwarancjami niezależności sędziowskiej.

NRA podkreśla, że projekt powinien obejmować:

• Jednolite podejście do weryfikacji statusu sędziów powołanych po 2017 roku, bez arbitralnego różnicowania ich sytuacji prawnej.
• Unikanie rozwiązań o charakterze zbiorowym, takich jak masowe unieważnianie nominacji sędziowskich, które mogłyby prowadzić do destabilizacji wymiaru sprawiedliwości i naruszenia praw jednostek.
• Respektowanie orzecznictwa ETPCz i TSUE, które wyraźnie wskazują na konieczność zagwarantowania obywatelom prawa do sądu ustanowionego ustawą.
• Zachowanie równości wobec prawa, w szczególności w odniesieniu do możliwości ponownej oceny statusu sędziów, zgodnie z indywidualnym podejściem i przyznaniem prawa do odwołania się od decyzji weryfikacyjnych.

NRA zauważa również, że należy unikać sytuacji, w której sędziowie powołani po 2017 r. zostaną pozbawieni możliwości dalszego orzekania bez odpowiednich procedur i zabezpieczeń prawnych. Kluczowe jest także zagwarantowanie praworządności i stabilności systemu prawnego, co jest fundamentem demokratycznego państwa prawa.

 
Wytyczne instytucji i organizacji międzynarodowych
Projektowane zmiany są zgodne z licznymi opiniami i zaleceniami instytucji międzynarodowych, w tym:

• Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) – orzeczenia TSUE podkreślały konieczność zapewnienia niezależności KRS i sądów. W wyroku z 19 listopada 2019 r. wskazano, że sposób powoływania sędziów nie może podważać ich niezależności i bezstronności.
• Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) – w wyroku z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce podkreślono konieczność reformy KRS i weryfikacji statusu sędziów powołanych po 2017 r.
• Komisji Weneckiej – w swoich opiniach zwracała uwagę na konieczność przeprowadzenia indywidualnej oceny statusu sędziów oraz przestrzegania zasady stabilności urzędu sędziowskiego.
• OBWE – w swojej opinii z kwietnia 2024 r. podkreśliła konieczność zgodności procedur powoływania sędziów z międzynarodowymi standardami demokratycznego państwa prawa.

 
Podstawy wynikające z norm Konstytucji RP
Projekt ustawy odnosi się do fundamentalnych zasad Konstytucji RP, w tym:

• Art. 10 Konstytucji RP – zasada podziału i równowagi władz, nakazująca niezależność władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej i wykonawczej.
• Art. 45 Konstytucji RP – gwarancja prawa do sądu, która obejmuje prawo obywateli do rozpoznania sprawy przez niezależny i niezawisły sąd.
• Art. 180 Konstytucji RP – zasada nieusuwalności sędziów, której celem jest ochrona niezależności sądownictwa, przy jednoczesnym uznaniu, że wadliwe procedury nominacyjne mogą skutkować koniecznością ich weryfikacji.
• Art. 32 Konstytucji RP – zasada równości wobec prawa, która wymaga, aby wszyscy sędziowie powołani po 2017 r. byli traktowani w sposób jednolity i zgodny z prawem.

 
Rekomendacje NRA
NRA rekomenduje, aby:

• Poddać wszystkich sędziów powołanych z udziałem KRS po 2017 r. indywidualnej weryfikacji, z możliwością odwołania się od decyzji. Weryfikacja ta powinna odbywać się na podstawie jasnych kryteriów ustalonych w ustawie i regulaminie Krajowej Rady Sądownictwa.
• Wprowadzić mechanizm przejściowy, który pozwoli na sprawne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w okresie oceny statusu sędziów, bez ryzyka destabilizacji sądownictwa.
• Zagwarantować ochronę praw jednostek, poprzez umożliwienie wznowienia postępowań sądowych prowadzonych przez sędziów, których status został zakwestionowany. Konieczne jest także ustalenie rozsądnego terminu na zgłaszanie wniosków o wznowienie postępowania.
• Utrzymać gwarancje niezawisłości sędziowskiej, unikając rozwiązań mogących prowadzić do nadmiernej ingerencji władzy ustawodawczej i wykonawczej w funkcjonowanie sądów. Proces weryfikacji sędziów powinien być niezależny od wpływów politycznych i opierać się na obiektywnych kryteriach.
• Zróżnicować procedurę oceny w zależności od okoliczności powołania danego sędziego, uwzględniając, czy był to awans w ramach sądownictwa, czy pierwsze powołanie na stanowisko sędziowskie. W odniesieniu do młodszych sędziów, którzy objęli urząd po zakończeniu asesury lub aplikacji, NRA sugeruje złagodzenie konsekwencji i umożliwienie im kontynuowania pracy po przejściu odpowiedniego procesu oceny.

 
Projekt ustawy stanowi ważny krok w kierunku przywrócenia praworządności w Polsce i odbudowy zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości. NRA podkreśla, że ostateczny kształt regulacji powinien zapewnić stabilność systemu prawnego oraz respektowanie międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony niezależności sądownictwa. Wdrożenie rekomendowanych rozwiązań pozwoli na skuteczną i zgodną z zasadami demokratycznego państwa prawa reformę Krajowej Rady Sądownictwa i systemu powoływania sędziów.
 
(czytaj opinię)